Het nut van een goede darmflora
“Zonder een goede darmflora, geen goede gezondheid” is een uitspraak die, naar onze ervaring, steeds belangrijker wordt (en niet alleen) voor onze honden. Met grote regelmaat zien we darm-, huid- en andere gezondheidsproblemen als gevolg van een onevenwichtige en te schrale darmflora.
We spreken van een onevenwichtige en te schrale darmflora wanneer er te weinig verschillende bacteriekolonies en daarmee ook te weinig bacteriën in de darm aanwezig zijn. Is dit het geval, dan wordt het voedsel niet voldoende afgebroken en vindt er in de dikke darm rotting en gisting plaats. De problemen worden meestal het eerst merkbaar door allerlei darmstoornissen, zoals rommelende buik en winderigheid, dunne ontlasting, diarree of juist te harde ontlasting. In een later stadium wordt de stoornis meestal gevolgd door huidproblemen zoals een stinkende doffe vacht met jeuk en dergelijke. De hond komt in een vicieuze cirkel en is hier zonder een natuurlijke aanpak moeilijk uit te krijgen.
Wat is de darmflora?
Met darmflora wordt het geheel van micro-organismen aangeduid dat zich in het maag-darmstelsel van zowel mensen als dieren bevindt. De naam darmflora is eigenlijk niet correct, aangezien het vooral om bacteriën gaat en de term flora verwijst naar planten. Daarnaast gaat het niet alleen om bacteriën in de darm, maar ook om bijvoorbeeld bacteriën in de maag. De darmflora is een goed voorbeeld van een vorm van samenwerking tussen de verschillende soorten organismen waar allen voordeel van hebben (symbiose).
Darmflora is dus in werkelijkheid een verzamelnaam voor alle bacteriën in de darmen en bestaat uit honderden soorten met in totaal triljoenen bacteriën. In een gezonde darmflora bevinden zich meer bacteriën dan dat het lichaam cellen bevat.
In de darmflora bevinden zich zowel nuttige als schadelijke bacteriën. Bij een gezonde darmflora zijn deze echter met elkaar in evenwicht.
De darmflora speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering. Bovendien is een gezonde darmflora het beste wapen tegen infecties. Zolang de nuttige en schadelijke (ziekmakende) bacteriën van de darmflora met elkaar in evenwicht zijn, is er niets aan de hand. Krijgen de schadelijke echter de overhand dan wordt het gevaar van ziekte erg groot. Ook zonder dat we merken dat er met de darmflora iets niet in orde is, kan een minder gezonde darmflora een negatieve uitwerking hebben op de gezondheid.
Een gezond maag-darmstelsel is een eerste vereiste voor een gezond lichaam omdat het lichaam via een gezonde maag en darmen dagelijks de benodigde voedingsstoffen binnen krijgt. Vandaar dat ook een gezond maag-darmstelsel de basis is voor een goede algemene weerstand.
Ontstaan van de darmflora:
Net als ieder ongeboren individu hebben ook puppies voor de geboorte geen darmflora. De eerste bacteriën worden in het geboortekanaal, tijdens de geboorte, opgenomen. Na de geboorte komen ze steeds meer in contact met bacteriën uit de omgeving van de teef. Omdat ze melk drinken bij de moeder is de pH (zuurgraad) van de maag nog dusdanig hoog dat deze bacteriën onbeschadigd de maag kunnen passeren. In het spijsverteringskanaal aangekomen hechten ze zich aan de darmwand en zo begint de darmflora zich op te bouwen.
Zolang de puppies melk drinken bestaat de darmflora hoofdzakelijk uit bifidobacteriën. Deze zijn bijzonder waardevol, omdat deze zogenaamde ‘goede bacteriën’ diverse zuren produceren die schadelijke bacteriën doden.
Wanneer de puppies geen melk meer drinken, wordt de pH (zuurgraad) van de maag steeds lager. Schadelijke bacteriën krijgen daardoor minder kans om in de darm te geraken. Ook de meeste nuttige bacteriën die tijdens de zoogperiode de maag nog konden passeren komen er niet meer doorheen. In de natuur zien we dat dit wordt ondervangen door het feit dat de puppies voeding krijgen die door de ouders wordt overgegeven. In dit overgegeven voedsel zitten zeer veel zuurresistente maagbacteriën van de ouders. En zo wordt er verder gebouwd aan een gezonde, evenwichtige darmflora.
Wij hopen dat het duidelijk is waarom dit vorige voorbeeld van groot belang is bij de keuze in de voeding voor de puppies (zowel voor als na het spenen) en waarom zuurresistente pensbacteriën op den duur een goed alternatief zijn om het overgeefsel van de ouders te vervangen. Verderop gaan we dieper in op het nut van zuurresistente pensbacteriën om de darmflora op te bouwen.
Darmflora en spijsvertering:
Een evenwichtige darmflora zorgt voor een goede spijsvertering. Bacteriën kunnen niet verteerde voedselresten alsnog afbreken. Vooral bij de vertering van onverteerde koolhydraten (zetmeel uit granen) ontstaan zeer nuttige stoffen, de zogenaamde kortketen vetzuren. Deze vetzuren worden door de cellen in de dikke darm gebruikt als brandstof.
Hierdoor wordt o.a. de peristaltiek (het samentrekken) van de darm gestimuleerd, waardoor de ontlasting makkelijk, dus zonder verstoppingsverschijnselen, het lichaam wordt uitgewerkt. Wanneer de hond echter een onevenwichtige, te schrale darmflora heeft, zien we vaak dat er of diarree optreedt of dat er een te vaste ontlasting ontstaat. Beide is niet goed, maar bij het laatste maken we ons meestal geen zorgen. Eigenlijk vinden veel mensen het wel een aardige bijkomstigheid wanneer hun hond een (te) harde ontlasting heeft en kopen daarom een voer dat zegt weinig (dus meer ingedikte) ontlasting te produceren.
Naast het feit dat een te vaste ontlasting kan betekenen dat de darmflora niet in orde is, heeft een te vaste ontlasting het bijkomende nadeel dat de anaalzakjes onvoldoende worden geleegd. Omdat de hond te veel moet persen, worden de openingen van de anaalzakjes dicht geklemd. Daardoor wordt de inhoud van de zakjes niet mee naar buiten gemasseerd en blijft het achter. Wanneer dit keer op keer achter blijft kunnen ontstekingen ontstaan. Dit is een van de redenen waarom de ontlasting een dusdanige consistentie moet hebben, dat het door middel van de darmperistaltiek makkelijk het lichaam wordt uitgedrukt. Een goede consistentie van de ontlasting is wanneer het een worstvorm heeft, waarbij enkele breukstrepen te zien zijn, en makkelijk in stukken breekt wanneer het wordt opgeraapt.
Darmflora en weerstand.
De nuttige bacteriën in de darm produceren onder andere zuren die de groei van schadelijke bacteriën remmen of onmogelijk maken. Hierdoor krijgen schadelijke bacteriën die toch de zure maag hebben overleefd minder kans om zich te vermeerderen en daardoor klachten veroorzaken. Hoewel het aantal bacteriën in de darm onvoorstelbaar groot is, is er toch een grens aan het opnamevermogen van de darm. Dit betekent dat waar nuttige bacteriën zitten geen schadelijke kunnen zitten en wat door nuttige bacteriën is verteerd niet meer beschikbaar is voor de schadelijke. In feite is het heel simpel: hoe meer nuttige darmbacteriën er zijn, des te kleiner is de overlevingskans van de schadelijke bacteriën en des te groter is de weerstand tegen “aanvallen” van buitenaf.
Feitelijk is het zo dat we er voor moeten zorgen dat in noodgevallen, als de hond bijvoorbeeld eens “iets verkeerds” heeft gegeten, de darmflora in een dusdanig evenwicht is dat dit probleemloos opgelost kan worden.
Vandaar dat we deze darmflora, net zoals een brandweerkorps hun materieel, steeds goed moeten onderhouden.
De korte darmlengte van onze honden is in principe een groot nadeel. Er kan heel snel iets fout gaan. Gelukkig heeft de natuur de hondachtigen in aanleg een zeer brede darmflora meegegeven om ervoor te zorgen dat ze ook in tijden van schaarste, bij het eten van allerlei “noodrantsoenen”, geen darmproblemen en diarree krijgen. Stelt u zich eens voor dat een roedel wolven “iets verkeerds” zouden hebben gegeten en met buikpijn en diarree op jacht zouden moeten gaan. Ze zouden niet ver komen en het voortbestaan van de roedel zou hierdoor in gevaar worden gebracht.
We kunnen concluderen dat diarree en andere darmstoornissen ook voor onze honden, onnatuurlijk is en, in feite, levensbedreigend kan zijn.
Onderhoud van de darmflora:
Wanneer een evenwichtige, gezonde darmflora is opgebouwd, moet er voor worden gezorgd dat deze stabiel blijft. Omdat de darmlengte bij honden relatief erg kort is (in verhouding 7x korter dan bij mensen en varkens) komt het snel tot een vermindering van de nuttige bacteriën en ontstaat er een verstoring van de balans in de darmflora (dysbacteriose). Dat is ook één van de redenen waarom wolven en andere wilde hondachtigen allereerst de buikinhoud van een prooidier leegeten om zodoende, naast voedingsstoffen, weer aanvulling van nuttige bacteriën binnen te krijgen.
De ervaring heeft geleerd dat de honden, in tegenstelling tot de mens, niet erg spaarzaam met hun darmflora omgaan. Of dit te maken heeft met hun zeer korte darmkanaal of met het feit dat ze als “wolf” iedere keer na de jacht weer aanvulling van de darmflora kregen is onduidelijk. Feit blijft dat wanneer de darmflora niet dagelijks wordt gevoed en niet regelmatig goedaardige bacteriën worden toegevoegd de darmflora steeds schraler en onevenwichtiger wordt.
Prebiotica, probiotica en synbiotica.
Prebiotica zijn specifieke voedingsvezels en suikers die door het zuur in de maag niet worden opgelost en in de dunne darm niet worden verteerd. Ze belanden dus onverteerd in de dikke darm. Daar dienen ze als voeding voor de daar aanwezige darmbacteriën. Bij deze bacteriële afbraak komen nuttige, gezondheidsbevorderende, stoffen vrij die onder andere de instandhouding, groei en activiteit van de darmflora stimuleren.
Voorbeelden van prebiotica zijn manno-oligosachariden (onverteerbare vezels, afgekort als MOS) en fructo-oligosachariden (onverteerbare suikers, afgekort als FOS).
Een wel heel bijzondere vorm van prebiotica zijn de oligosachariden in moedermelk. Dit zijn suikers die alleen in de dikke darm verteerd kunnen worden en daar als taak hebben om de darmflora te laten groeien. Dezelfde oligosachariden komen ook veelvuldig voor in geitenmelk (tenzij deze verhit is geweest boven de 45 ºC).
Commerciële probiotica preperaten, voor humane consumptie, zijn producten die meestal grote hoeveelheden melkzuurbacteriën bevatten en die tot doel hebben de darmflora te verrijken met levende lactobacillen en bifidobacteriën.
Voor onze honden zijn deze producten van weinig waarde omdat de bacteriën in eerste instantie door de verhitting tijdens de productie van het voer vrijwel allemaal het loodje leggen en ten tweede zijn ze niet zuurresistent genoeg om levend door de, in verhouding tot die van de mens, zeer zure hondenmaag heen te komen.
De enige “probiotica” die, naar onze ervaring, de zure hondenmaag redelijk overleeft is de bacterieflora in de pens van een herkauwer (rund, schaap, geit, rendier enz.).
Bij onze honden, zowel jong als oud, is daarom het regelmatig bijvoeren van rauwe en ongewassen (diepvries) pens, een zeer goed en gezond middel om de darmflora te onderhouden. U kunt dit doen door eens per week een zogenaamde vers vleesdag in te plannen met verse Pens of door een paar keer per week 20% (1/5e deel) van een maaltijd te vervangen door pens.